Publicatie:Fotonegatieven (in DNG) bewerken tot een herbruikbaar beeld
Heb je een fotonegatief in je collectie zitten dat je graag wilt ontsluiten, maar weet je niet hoe je het negatieve beeld tot een positief, ontsluitbaar beeld kan bewerken? Met deze handleiding helpen we je graag op weg.
Deze handleiding is tot stand gekomen in het kader van het GIVE-glasplatenproject. Hieronder vind je daar meer info over en in de handleiding zelf wordt er af en toe verwezen naar specifieke kenmerken van de gedigitaliseerde glasnegatieven die binnen dat project tot stand kwamen. De handleiding is uiteraard ook geschikt voor zij die met andere negatieven aan de slag willen gaan.
| Titel | Fotonegatieven (in DNG) bewerken tot een herbruikbaar beeld (Voorkeurstitel) Handleiding fotonegatieven in DNG bewerken in GIMP en darktable (Alternatieve titel) |
| Locatie | |
| Uitgever | |
| Jaar van uitgave | 2024 |
| Rechten | CC-BY-SA |
| Persistent ID |
Negatieven in het GIVE-glasplatenproject
In het GIVE-glasplatenproject werden meer dan 180.000 glasplaten gedigitaliseerd. Het leeuwendeel van die dragers, bijna 60%, zijn glasnegatieven. Om die glasnegatieven na de digitalisering te archiveren én herbruikbaar te maken, moesten er bepaalde keuzes gemaakt worden over het bestandsformaat en de nabewerking van de beelden.
In functie van de archivering kozen we voor een RAW-bestand in DNG-formaat. Het archiveringsbestand is een waarheidsgetrouwe kopie van de fysieke glasplaat.
Om een herbruikbaar en ontsluitbaar beeld te verkrijgen, moeten de gedigitaliseerde glasnegatieven bewerkt worden. Ten eerste moet het negatief omgezet worden naar een positief beeld. Maar omdat de fysieke glasnegatieven vaak over- of onderbelicht zijn, is er ook een tweede aanpassing nodig om het beeld beter ontsluitbaar te maken: een aanpassing van de helderheid en het contrast.
Daarom werd in het GIVE-project besloten om per glasplaat twee digitale beeldbestanden te creëren:
| Bestandsformaat | Functie |
| RAW-bestand in DNG-formaat | De archiefmaster, de meest getrouwe kopie van de analoge glasplaat. |
| Uncompressed Baseline TIFF v6.0 | De afgeleide kopie van de archiefmaster, die werd bewerkt in functie van ontsluiting en hergebruik. |
Het TIFF-bestand kwam tot stand na volgende nabewerkingen:
- eventuele rotatie van het beeld;
- spiegeling van het beeld: glasnegatieven worden met de emulsiezijde naar boven opgenomen om schade te vermijden, maar daardoor neemt de camera de glasplaat dus gespiegeld op;
- omzetting van een negatief naar een positief beeld;
- een correctie van de belichting en het contrast via een auto adjust.
De auto adjust in Capture One - een professioneel fotobewerkingsprogramma - bleek voor het GIVE-project een geschikte functie om een massa aan beelden op een uniforme manier automatisch te bewerken. Een gelijkaardige functie is auto contrast, die je in verschillende beeldbewerkingsprogramma’s terugvindt. In Photoshop heb je bijvoorbeeld ‘Automatische tinten’, ‘Autocontrast’ en ‘Automatische kleuren’.
Maar omdat er binnen de glasnegatieven een immense diversiteit bestaat, leveren automatische aanpassingen niet altijd het beste beeld op. Vooral het verschil in densiteiten - de mate van de zwarting van de emulsielaag - heeft een impact op het eindresultaat. Daarnaast ligt de glasplaat bij digitalisering op een doorzichtig oppervlak met doorschijnend licht. De rand rond het glasnegatief is dus wit na digitalisering en na conversie naar positief volledig zwart. De kleur van de rand beïnvloedt de automatische aanpassing. Bij sommige negatieven zal je dus bij de digitale nabewerking een manuele aanpassing moeten uitvoeren om het beste resultaat te verkrijgen.
Daarnaast zijn er ook twee andere belangrijke aspecten om in het achterhoofd te houden als je negatieve beelden bewerkt. Ten eerste kan je de nabewerking van negatieven vergelijken met het ontwikkelen van negatieven in een doka (donkere kamer), de uitkomst is afhankelijk van de keuzes van de uitvoerder. Ten tweede kunnen we omwille van de immense diversiteit bij glasnegatieven vrijwel onmogelijk een reproductie creëren die overeenkomt met hoe de positieve afdruk van het negatief er zou uitgezien hebben in de periode dat de fysieke glasplaat tot stand kwam en dus ook hoe de fotograaf het zelf voor ogen had (zie FADGI, Technical Guidelines for Digitizing Cultural Heritage Materials, september 2016).
Door in het GIVE-project naast de bewerkte kopie in TIFF-formaat ook een DNG-bestand te creëren, is er steeds een waarheidsgetrouwe, onbewerkte versie van het negatief beschikbaar waarnaar kan teruggegrepen worden om nieuwe afgeleide kopieën te maken. Die DNG is handig als de auto adjust binnen het GIVE-project niet het gewenste resultaat opleverde, maar bijvoorbeeld ook om een afgeleide positieve kopie te creëren die beter beantwoordt aan specifieke noden omtrent het hergebruik van de glasplaat.
Het DNG-bestandsformaat werd binnen dit project gekozen omdat het toekomstbestendig en flexibel is, en breed wordt ondersteund. Bovendien heeft DNG-ontwikkelaar Adobe de specificatie gratis vrijgegeven. De DNG-bestanden kunnen ook verder bewerkt worden, zonder dat de oorspronkelijke metadata in het bestand verloren gaat.
In dit artikel vind je een handleiding om negatieven te bewerken via GIMP en darktable, beide zijn gratis, open source tools met een hoge performantie. Gelijkaardige voorbeelden zijn RawTherapee of XnViewMP. Uiteraard kun je de beschreven stappen ook uitvoeren in Adobe Photoshop en Lightroom, maar voor deze programma’s zijn de licenties betalend.
Handleiding
Het negatief downloaden uit het meemoo-archiefsysteem
Als het negatieve beeld nog niet lokaal op je pc is opgeslagen, download je het bestand uit het meemoo-archiefsysteem.
1. Geef de PID, je eigen inventarisnummer of de barcode van de glasplaat in op de zoekbalk. Per glasplaat uit het GIVE-project krijg je drie beelden te zien: het metadatabestand, TIFF-bestand en het DNG-bestand.
2. Klik op het middelste symbooltje van het DNG-bestand (het wolkje met het pijltje) om het origineel bestand te downloaden.
3. Ben je niet zeker welk beeld de DNG is?
a) Je kan in het archiefsysteem ook enkel op je DNG-bestanden zoeken (in plaats van alle drie de bestanden per glasplaat) door volgende zoekopdracht in te voeren in de zoekbalk: pid_dng.dng voor een specifieke glasplaat of *.dng om al je DNG’s te raadplegen.
b) Of klik op de drie puntjes (...) rechts onderaan bij het beeld en klik verder op ‘Bekijken’. In het volgende scherm zie je bij bestandsnaam of het om de DNG gaat of niet. Je kan het beeld vanaf deze pagina downloaden door rechts bovenaan op de drie puntjes te klikken → ‘Download origineel bestand’.
4. Kies bij voor ‘Directe download’.
GIMP
Een DNG-bestand openen in GIMP
1. Installeer GIMP. GIMP is beschikbaar voor macOS, Linux en Windows.
2. Om een DNG-bestand met GIMP te kunnen openen, heb je één van volgende plugins nodig:
a) darktable: je kan het installatiepakket hier downloaden. Darktable is beschikbaar voor macOS en Windows. In deze handleiding gaan we verder met darktable.
b) RawTherapee: je kan het installatiepakket hier downloaden. RawTherapee is beschikbaar voor macOS, Windows en Linux.
3. Open GIMP. Darktable open je nog niet.
4. Sleep het DNG-bestand dat je wil bewerken in GIMP.
5. Darktable zal automatisch openen en het DNG-bestand inladen.
a) Als het de eerste keer is dat je darktable gebruikt, kan het zijn dat een Mac-computer het programma niet vertrouwt. Klik dan eens met een rechtermuisklik op de app van darktable, kies daar ‘open’. Langs deze weg zou er een popup moeten verschijnen waarbij je het programma alsnog kan openen.
6. Sluit darktable eens het bestand is geladen.
a) Voor macOS: klik links bovenaan op ‘darktable’ en kies ‘Sluit darktable’
7. Eens je darktable hebt gesloten, zal het DNG bestand automatisch laden in GIMP. Dit kan enkele seconden duren.
a) Als je bij stap 4 meerdere bestanden in GIMP hebt gesleept, zal darktable nu op de achtergrond het volgende DNG-bestand openen. Herhaal stappen 5 en 6 om de overige bestanden ook in GIMP te openen.
8. Er verschijnt ook een pop-up scherm over het importeren met kleurprofiel. Kies voor ‘Behouden’.
Een negatief bewerken in GIMP
1. Roteren: roteer indien nodig het beeld. Ga naar ‘Beeld’ → ‘Spiegelen & Draaien (0°)’ → kies de gewenste rotatie uit het keuzemenu.
2. Croppen: selecteer linksboven de Crop-functie.
a) Selecteer met je cursor het deel van het beeld dat je wilt behouden en druk op enter.
3. Spiegelen: Ga naar ‘Beeld’ → ‘Spiegelen (H) & Draaien (0°)’ → ‘Horizontaal spiegelen’
a) Deze stap is nodig omdat de glasplaten in het GIVE-project met de emulsiezijde naar boven werden gedigitaliseerd.
!! Het is mogelijk dat de spiegeling na het exporteren niet meer zichtbaar is op de standaard fotoviewer van je pc. Je kan de afbeelding eens openen in een ander programma of de bewerking uitvoeren met die standaard fotoviewer.
4. Omzetten van negatief naar positief: Ga naar ‘Kleuren’ → ‘Omkeren’
5. Resolutie aanpassen: Ga naar ‘Afbeelding’ → ‘Afdrukgrootte’
a) Pas ‘Resolutie X’ en ‘Resolutie Y’ aan naar minstens 300 dpi om.
- Zorg ervoor dat de eenheid naast deze velden ingesteld staat op ‘Beeldpunten/in’!
- Je kan ook een hogere dpi (dots per inch) kiezen. Op onderstaande afbeelding zie je dat de afdrukgrootte hierdoor wijzigt.
b) Het aantal pixels van het beeld verandert door deze aanpassing niet, wel de weergave van het aantal pixels per inch.
6. Een kleurprofiel toewijzen: In het DNG-bestand van het GIVE-project zit nog geen ingebed kleurprofiel voor grijswaarden. In het GIVE-project werden glasnegatieven bij de nabewerking geconverteerd naar Gray Gamma 2.2.
a) Download het Gray Gamma 2.2 kleurprofiel (.icc) via deze Github-link.
b) Ga eerst naar ‘Afbeelding’ → ‘Modus’ → ‘Grijswaarden’
- Converteer de afbeelding naar het GIMP-kleurprofiel voor grijswaarden.
- Als je stap c eerder al eens uitvoerde, kan je hier meteen het kleurprofiel Gray Gamma 2.2 toewijzen.
c) Ga naar ‘Afbeelding’ → ‘Kleurbeheer’ → ‘Kleurprofiel toewijzen’.
- Klik het dropdownmenu onder ‘Toewijzen’ open en ga naar ‘Kies kleurprofiel van schijf’.
- Selecteer het gedownloade .icc-bestand.
- Klik op ‘Toewijzen’.
Opgelet: wil je graag de verkleuring of verzilvering van je glasnegatief blijven zien? Dan kan je er ook voor kiezen om het beeld niet om te zetten naar grijswaarden. Kies dan bijvoorbeeld voor kleurprofiel sRGB. Het ICC-bestand bij dit profiel kan je ook via Github downloaden. Pas dit kleurprofiel dan toe zoals onder stappen 6a tot 6c zijn beschreven.
Het kan zijn dat je na deze stappen al tevreden bent met het bewerkte beeld. Hieronder zie je links het resultaat uit het GIVE-project, dus mét een bewerking via auto adjust, maar het beeld is overbelicht waardoor de details in de kazuifel minder goed zichtbaar zijn. Op de rechter afbeelding, het resultaat van de manuele toepassing van bovenstaande stappen, zijn de details wél goed zichtbaar omdat het contrast groter is.
Wil je het contrast en de helderheid van de afbeelding aanpassen? Ga dan naar ‘Kleuren’ → ‘Helderheid/contrast’. In de pop up die hierna opent, kan je de helderheid en het contrast aanpassen via de regelaars. Schuif je de regelaar naar links, dan verlaag je de helderheid of het contrast. Schuif je naar rechts, dan verhoog je deze parameters.
1. Je kan in GIMP je instellingen opslaan door bovenaan in het popupscherm op ‘+’ te klikken. Geef je instellingen een naam.
2. Onthoud dat dit een subjectieve inschatting is en dat de instellingen voor elke afbeelding anders zullen zijn.
Ter illustratie: Voor de afbeelding hieronder werd de helderheid verlaagd naar -0,100 en werd het contrast verhoogd naar 0,150. Rechts zie je het resultaat van deze manuele aanpassing, links zie je het resultaat dat met de auto adjust-functie in het GIVE-project werd behaald:
Je kan uiteraard nog verder experimenteren met andere instellingen onder het ‘Kleuren’-menu in GIMP, bijvoorbeeld ‘Niveaus’ en ‘Curves’ om een beeld te creëren dat beantwoordt aan jouw wensen en noden voor het hergebruik van de afbeelding.
Exporteer de bewerkte afbeelding uit GIMP
- Ga naar ‘Bestand’ → ‘Exporteren als …’
- Voer bovenaan onder ‘Name’ de nieuwe bestandsnaam in.
- Kies de folder waar je het bewerkte beeld wilt opslaan.
- Klik onderaan ‘Selecteer bestandstype (Volgens extensie)’ open.
- Selecteer uit de lijst het gewenste bestandsformaat.
- In het GIVE-project kozen we ervoor om de ontsluitingskopie naar een TIFF-bestand te exporteren.
- Wil je een kleiner bestandsformaat? Dan is een PNG of een JPEG goede optie.
- Na de keuze van het bestandsformaat opent er een nieuwe pop up. Je hoeft aan deze instellingen niets te wijzigen.
- Selecteer uit de lijst het gewenste bestandsformaat.
- Klik op ‘Exporteren’.
darktable
Een DNG-bestand openen in darktable
1. Ga naar de folder met de afbeelding die je wilt bewerken.
2. Klik met een rechtermuisklik op de afbeelding en selecteer in het menu ‘Open met…’ en kies darktable.
3. Wacht even tot de afbeelding is opgeladen.
Een negatief bewerken in darktable
1. Klik op het tweede symbool in het menu aan de rechterkant om ofwel enkel de actieve modules te tonen, of om alle modules te tonen. Kies voor de weergave met alle modules.
a) In de lijst vind je alle mogelijke bewerkingen die je op het beeld kunt uitvoeren.
b) In de zoekbalk kan je ook een specifieke module intypen.
2. Roteren: Ga naar de module ‘orientation’ / 'oriëntatie'. Via de pijltjes kan je de afbeelding in stappen van 90° naar links of rechts roteren.
3. Croppen: Ga naar ‘crop’ / ‘uitsnijden’. Voor het croppen zijn er meerdere opties:
a) Kies ‘Freehand’ / ‘Vrije selectie’ (deze optie staat normaal gezien al geselecteerd). Nu kun je de randen van de afbeelding verslepen om de gewenste crop te kiezen. Deze optie werkt zeer goed, want darktable voorziet hierbij een suggestielijn zodat de cropping langs alle zijden even groot is.
b) Als je klikt op ‘Freehand’ / ‘Vrije selectie’ opent zich een keuzemenu met enkele vooraf ingestelde formaten. Pas de marge rond de afbeelding aan via de sliders onder 'Margins' / ‘Marges’.
4. Spiegelen: Ga naar ‘orientation’ / 'oriëntatie'. Klik op het derde symbool in het menu om de afbeelding horizontaal te spiegelen.
5. Omzetten van negatief naar positief: Ga naar de modus ‘Negadoctor’ / ‘Negatieven assistent’.
a) Klik in het menu rechts op ‘color film’ / ‘kleurenfilm’ en selecteer ‘black and white film’ / ‘zwart-wit film’. De afbeelding wordt automatisch geconverteerd.
b) Met de schuifregelaar onder ‘scan exposure bias’ / ‘scanner belichtingsinstellingen’ kan je de belichting aanpassen. Schuif je naar links, dan maak je het beeld helderder, naar rechts, dan wordt het beeld donkerder.
6. Omzetten naar een zwart-wit beeld: ga naar ‘monochrome’ / ‘monochroom’ en klik op het power-symbooltje om het beeld om te zetten naar grijswaarden.
a) Opgelet: wil je graag de verkleuring of verzilvering van je glasnegatief blijven zien? Dan kan je er ook voor kiezen om het beeld niet om te zetten naar grijswaarden.
7. Wil je het contrast en de helderheid aanpassen? Ga dan naar het ‘quick access panel’ / 'paneel voor snelle toegang’
a) Onder het tab ‘filmic rgb’/ ‘filmisch rgb’ kan je o.m. het contrast aanpassen met de schuifregelaar.
b) Onder het tab ‘exposure’ / ‘belichting’ kan je de belichting aanpassen.
Onthoud dat het bewerken van negatieven steeds afhangt van je eigen voorkeuren en het hergebruik dat je voor ogen hebt. Onderaan zie je het resultaat van de automatische aanpassing via auto adjust die binnen het GIVE-project gebeurde. Rechts zie je het resultaat van de manuele aanpassing in darktable. De overbelichting is weg en het contrast is groter, waardoor de details op de kazuifel veel beter zichtbaar zijn geworden.
Exporteer de bewerkte afbeelding uit darktable
1. Klik het tabblad ‘export’ / ‘exporteren’ open in het menu aan de linkerkant van darktable.
2. Kies onder ‘target storage’ / ‘opslaginstellingen’ de bestandsnaam voor je bewerkte bestand en de folder waarin je het wilt opslaan.
a) Klik op het foldertje om de exportlocatie te selecteren.
b) Vervang in het pad van de folder $(FILE_NAME) met de gewenste bestandsnaam.
3. Selecteer in de multiselect onder ‘file format’ / ‘formaat instellingen’ het gewenste bestandsformaat.
a) In het GIVE-project kozen we ervoor om de ontsluitingskopie naar een TIFF-bestand te exporteren.
b) Wil je een kleiner bestandsformaat? Dan is een PNG of een JPEG een goede optie.
4. Onder ‘bit depth’ / ‘bitdiepte’ kan je gewenste bitdiepte selecteren.
a) In het GIVE-project kozen we voor 16 bit, maar 8 bit is ook voldoende.
b) Kies ‘unsigned integer’ / ‘ongesigneerde integer’ onder ‘pixel type’.
c) Kies ‘uncompressed’ / ‘ongecomprimeerd’ onder ‘compression’ / ‘compressie’.
5. Om de afbeelding in kleurruimte grayscale te exporteren, kies dan voor ‘yes’ onder ‘B&W as grayscale’ / ‘Zw-W grijsschaal’.
6. Om de resolutie aan te passen
a) Voor schermgebruik: kies je in de multiselect naast ‘set size’ / ‘formaat’ voor ‘in pixels (for file)’ / ‘in pixels (voor bestand)'
- Vul hier de pixelwaarden van je originele afbeelding in.
_instellen_in_darktable.png)
- Op een mac kan je deze pixelwaarden terugvinden door naar het originele DNG-bestand te gaan in Finder. Klik met een rechtermuisklik op ‘Toon info’. Onder ‘Meer info’ staan de originele afmetingen.
b) Voor afdrukken: kies je in de multiselect naast ‘set size’ voor ‘in inch (for print)’ / ‘in inch (voor print)’
- Kies minstens 300 dpi voor een afdruk op ware grote van het fysieke glasnegatief.
_instellen_in_darktable.png)
Screencast
Enkele van bovenstaande stappen in darktable kan je ook volgen in deze YouTube-video.