Publicatie:PACKED vzw: traject tot het behalen van het AnySurfer-label
Deze gevalstudie beschrijft het traject dat PACKED vzw doorlopen heeft om het AnySurfer-label te behalen voor de website www.packed.be.
We bespreken hier het aanpassen van een reeds bestaande website met veel content (grotendeels tekst, foto’s en andere afbeeldingen, maar ook video’s). Het conformeren van een reeds bestaande website naar de richtlijnen van AnySurfer blijkt een lastige manier om het label te behalen. Bij het bouwen van een nieuwe website is het eenvoudiger zich te conformeren naar de vereisten van het label. Men kan dan zowel voor de technische als inhoudelijke aspecten reeds vanaf het begin rekening houden met de vooropgestelde AnySurfer-richtlijnen.
| Titel | PACKED vzw: traject tot het behalen van het AnySurfer-label (Voorkeurstitel) |
| Locatie | [ ] |
| Uitgever | |
| Jaar van uitgave | 2012 |
| Rechten | CC-BY-SA |
| Persistent ID |
Auteurs
- Joris Janssens (PACKED vzw)
- Barbara Dierickx (PACKED vzw)
Abstract
Deze gevalstudie beschrijft het traject dat PACKED vzw doorlopen heeft om het AnySurfer-label te behalen voor de website www.packed.be.
We bespreken hier het aanpassen van een reeds bestaande website met veel content (grotendeels tekst, foto’s en andere afbeeldingen, maar ook video’s). Het conformeren van een reeds bestaande website naar de richtlijnen van AnySurfer blijkt een lastige manier om het label te behalen. Bij het bouwen van een nieuwe website is het eenvoudiger zich te conformeren naar de vereisten van het label. Men kan dan zowel voor de technische als inhoudelijke aspecten reeds vanaf het begin rekening houden met de vooropgestelde AnySurfer-richtlijnen.
Status
PACKED vzw heeft onder begeleiding van AnySurfer het voorgestelde traject doorlopen en heeft alle aanpassingen gedaan die voor haar mogelijk en zinvol zijn. De enige aanpassingen die niet zijn gedaan, zijn aanpassingen die betrekking hebben op oude content. Om het label te behalen zouden we nog de volgende aanpassingen moeten doen:
- het semantisch structureren van oude content;
- het toevoegen van volledige transcripties of het ondertitelen van de video’s van vroegere PACKED-evenementen.
Om het AnySurfer-label te behalen werd PACKED vzw voor twee mogelijke keuzes gesteld: het bijwerken van de grote hoeveelheid oude content of het verwijderen van deze content van de website. De eerste keuze is praktisch onhaalbaar, de tweede keuze leidt tot een verarming van de website. Met uitzondering van de oude content voldoet de huidige PACKED-website aan de eisen van AnySurfer. Door de oude content niet aan te passen hebben we het AnySurfer-label niet gekregen, maar beschikken we vandaag wel over een website die beter toegankelijk is voor mensen met een functiebeperking (en andere bezoekers) dan voorheen. Met de ervaringen die PACKED vzw heeft opgedaan tijdens dit traject, is rekening gehouden bij de bouw van de SCART-website (een website van PACKED vzw over de preservering van audiovisueel erfgoed).
De kosten van het traject bedragen BTW inclusief:
- 1.306,80 euro voor de audit van AnySurfer en 871,20 euro voor de validatie (totaal 2.178 euro);
- 1.553,19 euro voor aanpassingen door externe webontwikkelaar na de eerste audit en 393,25 voor een tweede reeks aanpassingen na de validatie (totaal: 1.946,44 euro);
Hierbij moet men nog de kost rekenen voor ongeveer 12 uren arbeidstijd die PACKED-medewerkers in het traject hebben geïnvesteerd.
Probleemstelling
Wat is AnySurfer?
AnySurfer is een organisatie die de toegankelijkheid van websites en digitale documenten wil verbeteren voor mensen met een functiebeperking. Door de grote overlap tussen regels voor toegankelijkheid en de courante webstandaarden en best practices meent men bovendien dat een website die zich aan de richtlijnen houdt, erop vooruitgaat voor alle bezoekers.
AnySurfer biedt op haar website een checklist aan van zevenendertig ijkpunten die betrekking hebben op de gebruikte webtechnologieën (HTML, CSS en Standaard:JS), maar die ook aanwijzingen geven voor het toegankelijk maken van audio, video en PDF-documenten. De ijkpunten komen grotendeels overeen met de WAI WCAG 2.0, de internationale standaard op het gebied van webtoegankelijkheid.
Daarnaast analyseert AnySurfer ook websites tegen betaling. Websites die na zo'n doorlichting aan alle ijkpunten voldoen mogen gedurende twee jaar het AnySurfer-label op hun website plaatsen.
Waarom wou PACKED vzw het AnySurfer-label behalen?
PACKED vzw vermeldt in zijn beheersovereenkomst met de Vlaamse Overheid (periode 2012-2016) dat de organisatie “zich heeft geëngageerd om te waarborgen dat de website van de organisatie toegankelijk is. Dit betekent dat de website ook bruikbaar moet zijn voor mensen met een visuele, audititeve of motorische beperking. Indien PACKED vzw een nieuwe website bouwt, voldoet deze aan de ijkpunten van de AnySurfer-checklist.”
Als het expertisecentrum digitaal erfgoed dat zich inzet voor de toepassing van standaarden en best practices in het brede erfgoedveld (bv. in het kader van CEST) was het vanzelfsprekend dat PACKED vzw zoveel mogelijk de richtlijnen zou volgen om haar huidige website www.packed.be zo toegankelijk mogelijk te maken. De beste methode om te garanderen dat de richtlijnen correct geïmplementeerd geraken was het onder begeleiding van AnySurfer opstarten van een traject tot het behalen van het label.
De methode
Het traject voor het behalen van het AnySurfer-label bestaat uit twee stappen:
- de audit;
- de validatie, die op haar beurt uiteenvalt in meerdere validatiestappen.
Tijdens de audit beoordeelt AnySurfer een steekproef van pagina’s uit de website. Hierbij wordt gekeken naar de ijkpunten die vermeld staan op de website van AnySurfer. Een auditrapport kost momenteel 1.300 euro (incl. BTW). De hieropvolgende validatie, die op zich nog twee afzonderlijke validatiestappen inhoudt kost afhankelijk van de grootte van de website tussen 300 euro (inl. BTW, voor een site tot vijf pagina's) en 1.000 euro (incl. BTW, voor een site met meer dan vijfhonderd pagina's). Indien na de tweede validatie de website nog niet in orde is, worden er kosten aangerekend voor een bijkomende validatie. Na twee jaar moet telkens opnieuw de validatie worden herhaald indien men het label op de website wil behouden. Het hele proces vereist bovendien flink wat inspanningen van de medewerkers. Enerzijds kan het mogelijk zijn dat oude content moet worden aangepast. Deze inhoudelijke aanpassingen vereisen arbeidstijd van interne medewerkers. Anderzijds kan het mogelijk zijn dat de website technisch moet worden aangepast. Deze technische aanpassingen vereisen niet alleen arbeidstijd van interne medewerkers, maar mogelijk ook financiële middelen om externe ontwikkelaars de aanpassingen te laten uitvoeren. Na het behalen van het label moeten vanzelfsprekend blijvend inspanningen geleverd worden bij het aanmaken van nieuwe content.
De website www.packed.be
Na de eerste audit kreeg PACKED vzw een overzichtelijk rapport waarin werd opgesomd aan welke ijkpunten haar website reeds voldeed, welke niet van toepassing waren en aan welke aspecten nog moest gewerkt worden om de toegankelijkheid te verbeteren.
In deze aspecten kan men twee groepen onderscheiden. Enerzijds zijn er aspecten die door de redacteurs van de website opgevolgd moeten worden en die meestal te maken hebben met het correct semantisch structureren van de inhoud. Voorbeelden hiervan zijn het gebruik van een correcte syntax voor hoofdingen, het meegeven van een tekstversie voor de afbeeldingen, ... Anderzijds zijn er ook aspecten die door een webdesigner of -ontwikkelaar moeten aangepast worden. Voorbeelden hiervan zijn het duidelijk onderscheidbaar maken van hyperlinks op een pagina door deze een andere opmaak te geven of het aanpassen van een script voor het bekijken van afbeeldingen zodat het ook via het toetsenbord bediend kan worden. Mensen met een functiebeperking kunnen immers vaak geen gebruik maken van de muis.
Resultaten
De samenwerking met AnySurfer verliep in eerste instantie vlot en er werd flexibel met deadlines omgegaan zodat er voldoende tijd was om met de externe webontwikkelaars te communiceren. Wel blijkt de opsplitsing in een audit en validatie in de praktijk niet ideaal. Op basis van de opmerkingen op de website packed.be in het auditrapport heeft PACKED vzw haar webontwikkelaar de nodige wijzigingen laten uitvoeren. Tijdens de validatie kwam er vervolgens echter een reeks nieuwe technische problemen naar boven die niet in het eerste auditrapport vermeld stonden. Dit vereiste nieuwe afspraken van PACKED vzw met haar ontwikkelaar over bijkomende aanpassingen van de website. Dit had natuurlijk ook gevolgen voor het voorziene budget, aangezien deze bijkomende wijzigingen niet opgenomen waren in de oorspronkelijke offerte van de webontwikkelaar.
Waarom werd het label niet behaald?
Voor de ijkpunten toonde AnySurfer minder flexibiliteit. De website packed.be bevat een archiefsectie, waarin vaak oude content zit (meestal oude nieuwsberichten) die niet semantisch gestructureerd is. Zo heeft PACKED vzw er te lang de praktijk op nagehouden hoofdingen enkel in het vet te zetten door een bold-tag (<b>) te gebruiken, terwijl de correcte manier om deze te structuren het gebruik van een heading-tag (<h2>,<h3>, ...) is. Deze content is vaak jaren oud en wordt momenteel amper geraadpleegd, maar heeft een archivalische waarde en wordt daarom online raadpleegbaar gehouden. Om het AnySurfer-label te behalen zou al deze oude content manueel moeten worden aangepast, wat een onredelijk grote inzet van tijd en middelen vergt. De enige mogelijkheid die dan rest om de website in overeenstemming te brengen met de richtlijnen, is de oude content offline te plaatsen. Hierdoor zou een groot deel van de geschiedenis van PACKED vzw niet langer online beschikbaar zijn. Deze tweespalt legt het absurde van de AnySurfer-regels bloot. Er dreigt heel wat content in zijn geheel ontoegankelijk te worden om een meer toegankelijke website te verkrijgen. Nochtans beweert AnySurfer op dit vlak flexibel te zijn. Zo vermeldt de AnySurfer-website:
"Uitzonderingen voor het toegankelijk maken van eigen inhoud zijn bespreekbaar, bijvoorbeeld wanneer het gaat om gearchiveerd materiaal." [1]
In de praktijk wordt er blijkbaar geen onderscheid gemaakt tussen ‘gearchiveerd’ en ‘niet-gearchiveerd’ materiaal. Het is ook onduidelijk wat AnySurfer met ‘gearchiveerd materiaal’ bedoelt. Oude nieuwsitems worden op de website packed.be door het CMS immers automatisch in het nieuwsarchief geplaatst. Het manueel aanpassen van alle dergelijke content door een PACKED-medewerker vraagt meer tijd dan wat hier redelijkerwijze voor kan worden vrijgemaakt.
Een ander knelpunt is de aanwezigheid op de website van videodocumentie over lezingen of conferenties die PACKED vzw in het verleden organiseerde. De video zou volgens de richtlijnen ondertiteld of getranscribeerd moeten worden. "De informatie uit geluids- en videofragmenten moet ook op een alternatieve manier beschikbaar zijn. Wie het geluid niet hoort, moet de auditieve informatie kunnen lezen. Wie het beeld niet kan zien, moet ofwel tekstueel ofwel auditief informatie krijgen over wat er te zien is."[2] Aan dergelijke oude videodocumenten kunnen vandaag niet de middelen en de tijd besteed worden die nodig zijn om de vereiste ondertiteling of transcriptie te laten uitvoeren. Het enige alternatief dat dan rest is de content offline te halen.
Er zijn op dit moment nog geen oplossingen om oude content op een redelijke manier, semi-automatisch, te conformeren aan de vooropgestelde standaard.
De CEST richtlijnen die je op deze website terugvindt verwijzen vaak ook naar strenge standaarden, maar volgen hierin wel een comply or explain-principe. Dit wil zeggen dat afwijking van de standaard mogelijk is als deze gemotiveerd kan worden. CEST levert evenwel geen kwaliteitslabel af. Het is maar de vraag wat de meerwaarde van een label zoals het AnySurfer-label is. Het is immers de toegankelijkheid van de website die telt, niet het label zelf. PACKED vzw heeft getracht een dergelijk comply or explain-traject met AnySurfer op te starten, maar dit bleek niet mogelijk. Zodra men afwijkt van één van de ijkpunten kan het label niet langer behaald worden, zelfs al werd de afwijking goed gemotiveerd en werd aan de andere aanbevelingen wel voldaan.
AnySurfer baseert zich op het laagste niveau van de WCAG 2.0 standaard. De twee hoogste niveaus zijn voor de meeste websites niet heel realistisch en vragen inspanningen die voor kleine organisaties onmogelijk zijn. Maar zelfs de richtlijnen die tot niveau A leiden zijn vaak niet vanzelfsprekend. De eis om van al het video- en audiomateriaal een tekstuele versie te voorzien is in de praktijk meestal niet haalbaar. Daarom vind je dit bijna nergens op het web terug. Een dergelijke eis is volkomen onrealistisch voor erfgoedinstellingen die veel multimediacontent op hun websites plaatsen of via een beeldbank aanbieden. Wanneer transcriptie of ondertiteling in de praktijk niet haalbaar is, zou het jammer zijn dat deze content uiteindelijk voor alle gebruikers wordt verwijderd om toch maar aan de toegankelijkheidseisen te kunnen voldoen.
Lessen geleerd
De website www.packed.be werd in 2005 door een extern bedrijf ontwikkeld. Hierbij werd toen geen gebruik gemaakt van een open source contentmanagementsysteem. Ook heeft PACKED vzw geen directe toegang tot de webserver waarop deze website gehost staat. Hierdoor moet PACKED vzw zelfs voor kleine technische aanpassingen die ook zelf zouden kunnen uitgevoerd worden, steeds beroep doen op de webontwikkelaar. De keuze om te werken met dergelijke externe provider was in 2005 de enige mogelijke keuze, aangezien er toen onder het PACKED-personeel onvoldoende technische kennis aanwezig was rond het opzetten en hosten van een eigen website. In de periode 2005-2011 ontbrak niet alleen de nodige technische kennis, maar was het PACKED-team ook zeer klein en dus de beschikbare tijd schaars; het onderhoud van en aanpassingen aan de website werden om die reden uitbesteed aan externe ontwikkelaars. Pas sinds de uitbreiding van het PACKED-team in 2011, is er meer tijd en kennis beschikbaar om websites ook volledig zelf te beheren.
Nieuwe websites van PACKED vzw (zoals www.projectcest.be of www.scart.be ) werden daarom ontwikkeld worden met behulp van open source software. Zij worden zoveel mogelijk op een eigen server gehost; als die niet mogelijk is wordt er toegang tot de webserver gevraagd. Zowel de CEST- als de SCART-website voldoen in de mate van het mogelijke aan de ijkpunten van de AnySurfer-checklist. Op basis van de reeds vermelde kostprijs van een audit- en validatietraject werd er bewust voor gekozen om het behalen van een AnySurfer-label voor deze websites niet na te streven, maar de content en structuur van de websites wel te conformeren naar de AnySurfer-ijkpunten.
Conclusie
Het behalen van het AnySurfer-label mag geen doel op zich zijn. De WCAG 2.0 standaard waarop de AnySurfer-ijkpunten zijn gebaseerd is immers niet onbesproken (Zie het artikel van accessibility specialist Joe Clark [3]). Voor veel organisaties is de kost verbonden aan het behalen van het label ongetwijfeld ook te hoog. Naast de ontwikkelkosten is er immers ook de prijs voor de audit en de validatie, die elke twee jaar herhaald moet worden.
Het behalen van het Anysurfer-label werd vroeger verplicht opgelegd door de Vlaamse overheid als subsidiegever. Vandaag is dit echter niet langer het geval. Er wordt aan gesubsidiëerde organisaties wel gevraagd om zoveel mogelijk inspanningen te leveren om aan de AnySurfer-eisen te voldoen. Dit lijkt ons als expertisecentrum digitaal erfgoed een betere houding: enerzijds omdat hierdoor overbodige kosten kunnen worden vermeden maar ook omdat in veel gevallen het nastreven van het AnySurfer-label voor bestaande websites niet realistisch is. Een standaard mag immers geen onwerkbaar keurslijf worden, vandaar dat PACKED vzw binnen CEST de toepassing van het ‘comply or explain’ principe aanbeveelt.
Het is echter wel duidelijk dat de AnySurfer-richtlijnen waardevol zijn. Bij de bouw van een volledig nieuwe website blijft het dan ook zeker interessant om ze te volgen. Ook voor bestaande websites is het interessant zoveel mogelijk inspanningen te leveren. Vaak kunnen immers kleine aanpassingen al een grote vooruitgang betekenen op het gebied van toegankelijkheid.
Het officiële WCAG 2.0 is een erg moeilijk verteerbaar document en kent een erg abstract jargon. Een toegankelijke vertaling zoals AnySurfer die heeft gemaakt is daarom onontbeerlijk:
Enkele andere praktische versies van WCAG 2.0 die kunnen helpen bij het toegankelijk maken van websites:
Tot slot nog een kleine kritische opmerking. AnySurfer neemt het zelf niet zo nauw met de webstandaarden in haar webtool die gebruikt wordt voor het tonen van de audit- en validatierapporten. Een W3C validation, dit is een automatische analyse van de broncode van de website, wijst op een hoog aantal fouten.
Hoewel WCAG 2 niet heel expliciet is over de noodzaak van valide html en websites die volledig valide code hebben dun gezaaid zijn, is dit wel één van de punten uit de checklist van AnySurfer zelf. [4]
Niet-valide html kan ervoor zorgen dat webpagina's er op verschillende browsers anders kunnen uitzien, wat in tegenspraak is met een bredere interpretatie van toegankelijkheid.
Bronnen
- Website PACKED vzw
- Website AnySurfer
- Officiële WCAG 2.0 documentatie
- Kritisch artikel over de WCAG 2.0 standaard (auteur: Joe Clark)
Referenties
- ↑ http://www.anysurfer.be/nl/label-behalen/voordat-u-begint
- ↑ http://www.anysurfer.be/nl/in-de-praktijk/checklist/ijkpunt/2-5-2-tekstversie-is-beschikbaar
- ↑ http://www.alistapart.com/articles/tohellwithwcag2
- ↑ http://www.anysurfer.be/nl/in-de-praktijk/checklist/ijkpunt/2-1-broncode-voldoet-aan-de-specificatie
Contactgegevens
- Joris Janssens (joris@packed.be)
- Barbara Dierickx (barbara@packed.be)