Publicatie:Project Ortelius

Samenvatting

Project Ortelius was een experiment van Erfgoedlab Antwerpen in samenwerking met meemoo en Datable om online erfgoedgemeenschappen in kaart te brengen. Via het gebruik van API's en scraping tools wilden ze nieuwe erfgoedgemeenschappen ontdekken en een nieuwe methode ontwikkelen om die online erfgoedgemeenschappen op te sporen. Als testcase werd gewerkt met Facebookgroepen.

Referentie

Titel	Project Ortelius (Voorkeurstitel)
Locatie
Uitgever	Erfgoedlab Antwerpen Datable meemoo - Vlaams instituut voor het archief
Jaar van uitgave	2022
Rechten	CC-BY-SA
Persistent ID

Trefwoorden

gevalstudie | presentatie | rapport | toepassingen |

Auteurs

Nastasia Vanderperren (meemoo), Rik De Lombaerde (Erfgoedlab Antwerpen) en Henk Vanstappen (Datable)

Opzet

In 2019 startte Erfgoedlab met het fotograferen en interviewen van verschillende erfgoedgemeenschappen met de foto-expo Alles van waarde als resultaat. Met Project Ortelius wilde het de online gemeenschappen uit Antwerpen in kaart brengen. Er werd gekozen om met Facebookgroepen te werken. Facebook telt van alle sociale media die in Vlaanderen gebruikt worden, nog steeds de meeste gebruikers en kent bovendien gebruikers van alle leeftijden (in tegenstelling tot bijvoorbeeld TikTok, dat zich eerder op jongeren richt). Daarnaast kan je er verschillende soorten content op publiceren: teksten, foto's, video's, polls, etc. Het is ook een redelijk open platform. Van (openbare) Facebookgroepen kan iedereen lid worden en ieder lid van zo'n groep kan een topic starten.

Doel van dit project was een nieuwe methode verkennen om in contact te treden met verborgen en/of onbekende erfgoedgemeenschappen. Omdat het erg tijdsintensief is om zelf via zoektermen alle mogelijke Antwerpse Facebookgroepen op te zoeken, werd er gezocht naar een geautomatiseerde manier. Facebook beschikt over een API waarmee metadata opgevraagd kan worden. Meemoo kende, dankzij de betrokkenheid in het project Best practices voor de archivering van sociale media in Vlaanderen en Brussel tools waarmee bijkomende gegevens van Facebook verkregen kunnen worden.

Datable trad op als technische partner.

Methode

De gebruikte methode was tweeledig:

een kwantitatief onderzoek: computergestuurd werden Antwerpse facebookgroepen gezocht en kwantitatieve gegevens verzameld;
een kwalitatief onderzoek: via interviews werden beheerders van reeds gekende sociale media accounts bevraagd naar hun ervaringen: Welk belang heeft erfgoed voor hen? Vinden zij Facebookgroepen een goed medium hiervoor? Op welke problemen botsen zij?

In deze gevalstudie gaan we vooral in op de kwantitatieve studie. De interviews kan je lezen op de website van Erfgoedlab Antwerpen.

Kwantitatief onderzoek

Stap 1: Zoektermen vastleggen

Via een zoekopdracht wenste Erfgoedlab Antwerpen Antwerpse facebookgroepen over cultureel erfgoed te vinden. De eerste stap was een lijst van zoektermen opstellen waarnaar gezocht moest worden. Het opstellen van zoektermen leek noodzakelijk om via zoekopdrachten Facebookgroepen te vinden, maar heeft ook nadelen. Zo is het quasi onmogelijk om een lijst van alle zoektermen samen te stellen waarmee alle Antwerpse Facebookgroepen gevonden kunnen worden.

De geselecteerde zoektermen zijn op te delen in een aantal thema’s:

Geografisch: hieronder vallen alle postcodes, wijknamen, buurtnamen, straatnamen en districtnamen;
Organisaties uit stad Antwerpen zoals musea, culturele locaties, gebedshuizen en vrijwilligersorganisaties;
Zoektermen die Antwerps lijken, zoals Koekenstad en Rubens.

Zo ontstond er een lijst van 12.210 unieke zoektermen. Deze lijst werd doorgegeven aan technische partner Datalab die vervolgens scripts ontwikkelde om geautomatiseerd Facebookgroepen te zoeken en gegevens over deze groepen te verzamelen.

Stap 2: Antwerpse Facebookgroepen vinden

Om geautomatiseerd Facebookgroepen te vinden, maakte Datalab gebruik van de Google Search API van het RapidSearch-platform. Eerst werden alle zoektermen opgekuist. Leestekens werden uit de termen verwijderd en spaties werden vervangen door een plus-teken (+). Bij de bevraging van de Google Search API werden ook steeds “Antwerpen” en “Facebook group” aan de zoektermen toegevoegd, zodat er in Google zeker gezocht werd op Facebookgroepen en op Antwerpen.

Uit de Google Search resultaten werden de Facebookgroepen gefilterd. Op deze manier werden 2.306 groepen gevonden. Deze lijst werd verder aangevuld met Facebookgroepen waarin volgens medewerkers van Erfgoedlab Antwerpen over cultureel erfgoed gesproken werd.

Stap 3: Basisgegevens verzamelen

Geautomatiseerd basisgegevens verzamelen over de Facebookgroepen die in Stap 2 gevonden werden was mogelijk met de Facebook Graph API. Het resulteerde in een CSV met als metadata het id, URL, naam, beschrijving, coverfoto, archived (geeft aan of de groep nog actief is), creatiedatum en het adres van de website van de organisatie die de groep beheert (indien aanwezig) van iedere groep.

Via een algoritme die de overeenkomst van de zoekterm en de naam van de groep berekent, werd de relevantie van de groep bepaald. Er werd tevens gekeken of minstens een naam van een Antwerps district aanwezig was in de beschrijving van de groep. Zo nee, dan daalde de relevantie van de gevonden groep. De relevantie werd aangeduid aan de hand van een percentage.

Stap 4: Validatie van de gevonden Facebookgroepen

De resultaten van de geautomatiseerde zoekopdracht werden gevalideerd door Erfgoedlab Antwerpen. Facebookgroepen die niet Antwerps waren, werden uit de lijst gehaald.

Een groep werd als Antwerps beschouwd als het voldeed aan minstens een van de onderstaande criteria:

De activiteiten of thema’s spelen zich af in stad Antwerpen;
De activiteiten of thema’s spelen zich regionaal af, waarbij het belangrijk is dat het voor grote mate over Antwerpen gaat. Polderdorpen wijst bijvoorbeeld op Ekeren en Stabroek, maar ook over Berendrecht-Zandvliet-Lillo (= een Antwerps district);
Het centrale thema van de Facebookgroep heeft een Antwerpse oorsprong.

Om dit proces te vereenvoudigen, werden de groepen geordend volgens het relevantiecijfer dat in de vorige stap berekend werd. Zo stonden de resultaten die het meest waarschijnlijk Antwerps waren vanboven.

Na de manuele validatie bleven nog 803 of 34% van de groepen over.

Stap 5: Bijkomende data verzamelen via scraping

Met de Facebook Graph API kan je slechts een beperkt aantal data opvragen sinds het Cambridge Analytica schandaal en de GDPR-wetgeving. Daarom werd scraping gebruikt om bijkomende gegevens op te halen waarmee de activiteit en relevantie van een groep bepaald kon worden. Scraping is een computertechniek waarbij specifieke data van een website geautomatiseerd verzameld wordt. Hiervoor werd de software facebook-scraper gebruikt.

Onderstaande gegevens werden daarmee bekomen:

het aantal leden van een groep om de populariteit van de groep te kennen;
status: private of publieke groep;
de datum van de laatste Facebookpost, om na te gaan of de Facebookgroep nog actief is;
het gemiddelde aantal shares en likes van de laatste twintig posts om te weten of er veel activiteit in de groep is;
het totaal aantal foto’s dat binnen de groep opgeladen werd;
het e-mailadres van de beheerder van de groep. Deze werd door Erfgoedlab gebruikt om de beheerder te kunnen contacteren.

Stap 6: Het erfgoedkarakter van de Facebookgroepen bepalen

De resultaten werden een laatste keer manueel gevalideerd door een medewerker van Erfgoedlab Antwerpen. In alle gevonden groepen bekeek de medewerker minstens twintig posts van minstens de afgelopen drie dagen en werd er gezocht naar de aanwezigheid van cultureel erfgoed in de berichten. Cultureel erfgoed in posts zijn bijvoorbeeld het delen van oude foto’s, video’s en herinneringen, het verspreiden van cultureel aanbod, het delen van kennis, kunde en waardering over erfgoed.

134 private groepen vielen uit de boot omdat die niet vindbaar zijn als je geen lid bent van de groep.

Kwalitatief onderzoek

Voor het kwalitatief onderzoek werden acht online erfgoedgemeenschappen geïnterviewd. Het waren gemeenschappen waarvan op voorhand ingeschat werd dat ze met cultureel erfgoed bezig zijn. Aan iedere geïnterviewde werden dezelfde vragen gesteld. Alle interviews verschenen op de website van Erfgoedlab Antwerpen.

Het gaat om volgende gemeenschappen:

ANTWERPEN IN FOTO EN FILM vroeger en nu: een groep van 13.000 leden waarin beelden van Antwerpen gedeeld en besproken worden.
Rif Archives: een gemeeschap over de Rif, een gebied in het noorden van Marokko. Rif Archives is actief op Facebook (2.000 volgers), Instagram (1.800 volgers), Twitter (1.700 volgers) en TikTok (3.000 volgers).
Werkgroep DE LEI: een groep van 700 mensen die zich inzet voor het behoud van groen en bouwkundig erfgoed in de wijken Markgrave, Harmonie en Brederode.
La Blouse Romaine: via sociale media werden Roemenen over de hele wereld aangezet tot het dragen van een traditioneel Roemeens hemd (de ia) op Midzomernacht.
Antwerpen in de Sixties & Seventies: een groep van 4.400 leden die nostalgisch terugkijkt naar het artistieke leven in de Antwerpse cafés.
Graffiti en street art in Antwerpen: een groep van 2.200 leden die ontstaan is uit een groep die muren zochten voor graffiti en street art.
South Africans in Antwerpen en Surrounding areas.. Belgium: een groep van 1.400 leden die gewoontes en tradities uit Zuid-Afrika proberen levendig te houden in België.
Antwaarpse muziek: een group van zo'n 3.200 leden over muziek in het Antwerpse dialect.

Uit de interviews kwam naar voor dat door de beheerders Facebookgroepen een erg toegankelijk en laagdrempelig medium vinden. De respons gebeurt ook heel snel. Een bericht of foto wordt geüpload en binnen een minuut wordt er soms al op gereageerd. Zo krijgen foto's en video's erg snel een beschrijving. De crowdsourcing heeft ook valkuilen. Het is immers niet altijd duidelijk of te controleren of de informatie correct is, waardoor mensen een misverstand of foutieve informatie kunnen doorgeven.

Erfgoedlab Antwerpen concludeerde dat cultureel erfgoed wel degelijk aanwezig is in deze online gemeenschappen. Beeldmateriaal, getuigenissen en herinneringen worden getoond, gedeeld en beschreven en overgedragen aan andere leden van de groep. Sommige groepen proberen bovendien tradities in stand te houden.

Conclusies

Erfgoedlab Antwerpen ontdekte via Project Ortelius veel groepen die ze anders waarschijnlijk nooit hadden gevonden. Bovendien vonden ze op deze manier contactpersonen die een grote expertise hebben over bepaalde onderwerpen. Het kan interessant zijn om deze contactpersonen op te nemen in het adressenbestand voor toekomstige projecten.
Een nadeel aan de geautomatiseerde manier van werken is dat het overzicht van de facebookgroepen niet volledig is. Doordat er gewerkt werd met zoektermen, moesten die zoektermen namelijk aanwezig zijn in de naam en/of beschrijving. Ook lijkt het dat niet alle Facebookgroepen via Google search vindbaar zijn. Zo was het opvallend dat er geen enkele Facebookgroep over voetbalclub Beerschot in de lijst voorkwam, terwijl er wel verschillende gevonden waren over Royal Antwerp F.C. Een manuele zoektocht op Facebook toonde aan dat er wel degelijk heel wat grote Facebookgroepen over Beerschot bestaan. We kunnen dus stellen dat veel interessante Facebookgroepen gevonden zijn, maar dat er vermoedelijk nog heel wat andere ontbreken in de dataset.

Bronnen

Contactgegevens

Nastasia Vanderperren: nastasia.vanderperren@meemoo.be