Publicatie:Publiekdomeindag 2021
Jaarlijks biedt het initiatief Publiekdomeindag de erfgoedsector een platform om elkaar te inspireren met acties om werken in het publiek domein te ontsluiten. De KBR, MSK Gent, het Jakob Smitsmuseum, het archeologisch depot Raakvlak, Mu.ZEE, FOMU, het Vlaams Architectuurinstituut en meemoo presenteerden op 2 februari 2021 hun verwezenlijkingen en plannen om toegang tot erfgoedcollecties waarop geen intellectuele eigendomsrechten (meer) rusten, te vergroten. Bovendien lanceerde meemoo de Publiekdomeintool die instellingen toelaat om de werklast die komt kijken bij het bepalen van de auteursrechtelijke status van hun collecties te verlichten door data uit de databank Wikidata te bevragen.
| Titel | Publiekdomeindag 2021 (Voorkeurstitel) |
| Locatie | |
| Uitgever | |
| Jaar van uitgave | 2021 |
| Rechten | CC-BY-SA |
| Persistent ID |
Intro
Jaarlijks biedt het initiatief Publiekdomeindag de erfgoedsector een platform om elkaar te inspireren met acties om werken in het publiek domein te ontsluiten. De KBR, MSK Gent, het Jakob Smitsmuseum, het archeologisch depot Raakvlak, Mu.ZEE, FOMU, het Vlaams Architectuurinstituut en meemoo presenteerden op 2 februari 2021 hun verwezenlijkingen en plannen om toegang tot erfgoedcollecties waarop geen intellectuele eigendomsrechten (meer) rusten, te vergroten. Bovendien lanceerde meemoo de Publiekdomeintool die instellingen toelaat om de werklast die komt kijken bij het bepalen van de auteursrechtelijke status van hun collecties te verlichten door data uit de databank Wikidata te bevragen.
Publiekdomeindag wordt over de hele wereld gevierd en was in 2021 in België aan zijn zesde editie toe. Het publiek domein is de verzameling van alle creatieve werken waarop geen exclusieve intellectuele eigendomsrechten (meer) rusten, zoals bv. auteursrechten en naburige rechten. Ieder jaar komt op 1 januari een nieuwe groep werken in het publiek domein omdat de auteursrechtelijke bescherming, die in België 70 jaar na de dood van de maker ligt, is vervallen.
Materiaal in het publiek domein is hét materiaal bij uitstek om in te zetten in je opendatabeleid en hergebruik mogelijk te maken. Met Publiekdomeindag bieden we de erfgoedsector een platform aan om goede praktijken uit te wisselen en hun publiekdomeinplannen en -verwezenlijkingen wereldkundig te maken.
Bekijk de opname van Publiekdomeindag 2021:
De Publiekdomeintool
Meemoo-collega Bart Magnus lanceerde op dit event onze Publiekdomeintool met een demo. Het ontsluiten van publiekdomeincollecties is namelijk niet enkel een juridische of beleidskwestie, maar ook een praktisch proces. De auteursrechtelijke status van collectiestukken bepalen, is een tijdsintensieve klus als je het stuk voor stuk aanpakt. Vaak is er echter informatie bekend die kan helpen om dat proces deels te automatiseren. Denk bijvoorbeeld aan de creatiedatum van het werk of het sterfjaar van de vervaardiger.
Door je eigen gegevens te combineren met gegevens in Wikidata, verlicht de Publiekdomeintool het manuele werk. Je krijgt sneller zicht op de auteursrechtelijke status van (een deel van) je collectie. Dankzij de Publiekdomeintool kan je met behulp van Wikidata zowel gebruik maken van data van anderen om jouw werk te verlichten, als hun werk verlichten door jouw data te delen.
Publiekdomeindag BE 2021
Het Jakob Smitsmuseum publiceerde eerder al, samen met meemoo, het werk van Jakob Smits op de Wikimedia-platformen. Dit jaar besloten ze dat ook te doen met de rest van hun collectie, namelijk het werk van alle kunstenaars van de Molse School wiens werk zich in het publiek domein bevindt: Paula Rompa-Zenke (1869-1942), Pierre-Jacques Dierckx (1855-1947), Richard Fehdmer (1860-1945), Franz Meerts (1836-1896), Ernest Midy (1877-1938), Henri Houben (1858-1931), Frans Courtens (1854-1943), Emiel Walravens (1879-1914), Corneel Van Leemputten (1841-1902), Alfons De Clercq (1868-1945), Albert Sohie (1873-1927), Edgard Farasyn (1858-1938), Emil Oelieden (1875-1934), Charles Claessen (1864-1938), Adolphe Hamesse (1849-1925), Dolf Van Roy (1858-1934) en Joseph Boüüaert (1881-1948).
Sommige werken in het publiek domein ontbraken nog op Wikimedia Commons omdat van hen nog geen kwalitatieve reproductie bestond. Het werk van enkele andere kunstschilders van de Molse school in de collectie is nog auteursrechtelijk beschermd. Toch maakt dit van het Jakob Smitsmuseum het eerste Belgische museum dat de reproducties van al zijn collectiestukken in het publiek domein rechtenvrij ter beschikking stelt. Deze case toont dat niet enkel grote instellingen hun collecties als open data kunnen ontsluiten. Wanneer je dit niet via je eigen platformen doet, heb je geen grote budgetten of in-house IT-kennis nodig.
Het MSK Gent ondersteunt Publiekdomeindag al jaren en ontsloot dit jaar het werk van enkele kunstschilders: vijf werken van Arie Van de Giessen (1896-1950), één werk van Armand Apol, één werk van Edmond Van de Vyvere (1880-1950), één werk van Jozef De Coene (1875-1950) en tenslotte tien werken van Anna De Weert (1867-1950).
Ook co-organisator KBR deed zoals elk jaar een upload. Net als MSK Gent ontsloten ze werk van kunstschilder Armand Apol (63 werken). Daarnaast presenteerde KBR-medewerker Sebastien Hermans ook de upload van twee werken van beeldhouwer en medallist Oscar Berchmans (1869 -1950), 65 werken van beeldhouwer en medallist Jacques Marin (1877-1950) en 79 werken van beeldhouwer en medallist Pierre Theunis (1883-1950). Hij deelde ook zijn ervaringen over hoe hij tijdens deze upload in dialoog ging met de Wikidata-community over hoe bepaalde materiaalcategorieën (numismatiek en grafisch werk) best op Wikidata gemodelleerd kunnen worden. Zijn collega Ann Van Camp vertelde over hoe de KBR haar ISNI-codes (International Standard Name Identifier, een gecontroleerde namenlijst) als linked open data zal ontsluiten. Het ontsluiten van deze data zou kunnen zorgen voor de verrijking van records over vervaardigers op Wikidata die dan op hun beurt door andere instellingen bevraagd kunnen worden, via bijvoorbeeld de Publiekdomeintool.
Alexander Soetaert (Cluster Cultuur Stad Brugge) presenteerde zijn werk met een collectie van Raakvlak: het archeologisch depot van Brugge. Hij laadde metadata over en afbeeldingen van 525 vondsten uit het stadscentrum van Brugge op in Wikidata en Wikimedia Commons. Hij ziet hierin kansen voor het project Grenzeloos Digitaal rond meertaligheid dat hij voor Musea Brugge trekt. De data in Wikidata zijn immers meertalig.
Bovendien demonstreerde hij op Publiekdomeindag hoe je dankzij het schrijven van eenvoudige queries op Wikidata zonder veel specialistische kennis of ontwikkelingswerk interessante visualisaties kan genereren. Deze query mapt alle opgeladen Raakvlak-items op een kaart volgens herkomst. Aangezien vrijwilligers de items over kunstwerken op Wikidata kunnen verrijken, wordt de doorzoekbaarheid van de collecties ook vergroot. Deze query trekt een lijst van alle werken uit het Groeningemuseum die een kerk afbeelden.
Stijn Peeters (Mu.ZEE) presenteerde hoe hij op Wikidata 56 nieuwe items aanmaakte en 695 items bijwerkte. Op Wikimedia Commons vind je nu 368 reproducties van werken van James Ensor (1860-1949), 332 reproducties van werken van Léon Spilliaert (1881-1946), twaalf reproducties van werken van Frits Van den Berghe (1883-1939) en vijf reproducties van werken van Jules Schmalzigaug (1882-1917).
Wim Lowet (Vlaams Architectuurinstituut) toonde twee projecten waarin collecties als open data ontsloten worden. Tijdens het project Persistent Architecture werden 665 records van het archief van Engetrim en de verzameling van Jos De Bee met persistente URI’s van het Vlaamse Architectuurinstituut aangemaakt op Wikidata en werden 61 reproducties op Wikimedia Commons ontsloten.
De casestudy erover kan je hier nalezen. Een doelstelling van Publiekdomeindag is ook om het werk van minder belichte makers meer zichtbaarheid te geven. Zo wil het project Wiki Women Design vrouwen die hun stempel op Belgisch design hebben gezet, zichtbaar maken. Het project draagt bij tot het wegwerken van de ‘Wikipedia gender gap’ door Wikipedia edit-a-thons te organiseren. Het project moedigt ook het ontsluiten van beeldmateriaal over deze vrouwen en hun werk aan.
Alexander Derveaux (FoMu) presenteerde hoe zijn instelling op sociale media de aandacht wil vestigen op werken in het publiek domein uit hun collectie en uploads naar Wikimedia Commons wil doen. Ze laadden alvast 68 beelden op van onder andere Ferdinand Buyle (1872-1950) en Charles Gaspar (1871-1950).
Onze eigen inspanningen en uitdagingen
Tenslotte demonstreerde meemoo zelf hoe zelfs wij als organisator van Publiekdomeindag obstakels ondervinden bij het implementeren van de goede praktijken die op een openGLAM-event als Publiekdomeindag uitgedragen worden. Sinds 2020 willen we op het platform artinflanders.be namelijk reproducties van werken in het publiek domein gratis en zonder beperkingen als download aanbieden. We veranderden de bijbehorende metadata zodat duidelijk is dat ze voor alle doeleinden vrij gebruikt kunnen worden en bieden de beelden nu gratis aan voor download in een versie van 2000 pixels breed en met sRGB-kleurruimte (optimaal voor schermweergave).
Meemoo wil zoveel mogelijk beelden zo vrij mogelijk aanbieden, maar zelfs wanneer werken niet meer auteursrechtelijk beschermd zijn, kan het zijn dat reproducties van sommige werken nog onder een restrictieve licentie op ons platform worden gezet. Meemoo vervult immers louter de rol van service provider. De beslissing over onder welke voorwaarden de reproducties worden vrijgegeven wordt door de collectiebeheerders genomen, niet door meemoo. Sommige collectiebeheerders verkiezen een CC BY-NC-ND 4.0 licentie i.p.v. een CC0-rechtenverklaring. Een grote meerderheid van de collectiebeheerders geeft vandaag de reproducties van hun werken in het publiek domein wel vrij met een CC0-rechtenverklaring.
De internationale OpenGLAM-community keek mee en na het event werden nieuwe instellingen opgenomen in de OpenGLAM survey, een lijst van instellingen over de hele wereld die op één of andere manier stappen hebben ondernomen naar een opencontentbeleid.
Tenslotte presenteerde Geert Van Pamel van Wikimedia België de winnaars van de jaarlijkse fotowedstrijd Wiki Loves Heritage. Naast erfgoedinstellingen kunnen ook vrijwilligers bijdragen tot een grotere zichtbaarheid van publiekdomeinerfgoed. De wedstrijd leverde opnieuw een verzameling mooie beelden op van erfgoed, voornamelijk van onroerend, maar ook van roerend en immaterieel erfgoed.
De slides van Publiekdomeindag 2021